Wat zijn immateriële vaste activa? Uitleg en voorbeelden

Hoeveel zou de merknaam Coca-Cola waard zijn zonder haar recept? Of denk aan software, patenten of goodwill: dingen die je niet kunt aanraken, maar die miljarden waard kunnen zijn. In de boekhouding noemen we dit de immateriële vaste activa. Klinkt vaag? Klopt – het zijn niet-tastbare activa, de meest mysterieuze posten op de balans. In veel gevallen zijn ze waardeloos, maar soms vormen ze juist de kroonjuwelen van een bedrijf. Wil je weten hoe dat precies zit en wat immateriële vaste activa zijn – mét duidelijke voorbeelden? Lees dan snel verder!

Wat zijn immateriële vaste activa?

Immateriële vaste activa vinden we terug onder de vaste activa op de actiefzijde van de balans. Concreet gaat het om niet-tastbare activa.

Een paar voorbeelden van immateriële vaste activa:

• intellectuele of commerciële rechten van het bedrijf
• vergunningen
• licenties
• octrooien
• patenten
• concessies
• merken

Andere voorbeelden zijn het recht om een bepaald product te verkopen of merknaam te gebruiken, of het recht om grondstoffen te ontginnen in een bepaald gebied.

Al deze zaken behoren tot de activa van het bedrijf, maar het gaat om niet-tastbare zaken.

Daarin zit meteen ook het verschil met de materiële vaste activa: dit zijn activa die wél tastbaar zijn. Een huis, wagen, machine, enz. kan je fysiek aanraken, een immaterieel vast actief niet.

BELANGRIJK INZICHT!

Immateriële vaste activa zijn niet-tastbare activa, materiële vaste activa zijn wel tastbaar

In België zijn de basisregels over de opstelling van de jaarrekening en over immateriële vaste activa opgenomen in het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV). In het KB van 30 januari 2001 dat uitvoering geeft aan dit Wetboek zijn vooral artikelen 60 en 61 interessant voor wat de bijzondere regels voor immateriële vaste activa betreft.

Waar staan immateriële vaste activa op de balans? (rubriek 21)

Je vindt ze in rubriek 21. Dit is het eerste onderdeel van de ‘vaste activa’, die je vindt bovenaan de balans, na de oprichtingskosten. De vaste activa vormen samen met de oprichtingskosten en de vlottende activa de drie hoofdbestanddelen van het actief van de balans.

Waarde van immateriële vaste activa

De waardering van deze onstoffelijke vaste activa gebeurt meestal tegen aanschafwaarde of kostprijs. Soms is dat moeilijk, zoals bij knowhow of eigen ontwikkelde software.

Hoe moet je dit actief op de balans nu inschatten? Zijn dit waardevolle activa voor een bedrijf? Of juist helemaal niet? De waarheid ligt ergens in het midden.

Meestal geen bal waard…

De immateriële vaste activa zijn een dubbeltje op hun kant en om een aantal redenen een ‘problematisch’ actief. In de meeste gevallen zijn deze activa niets waard, want in geval van een faillissement kan je deze zaken niet te gelde maken.

Zo zijn licenties en octrooien gebonden aan het bedrijf dat ze kreeg. Ze zijn interessant (en zelfs onmisbaar) voor het bedrijf in kwestie, maar een ander bedrijf kan er niks mee aanvangen. Je kan ze dus ook niet zomaar doorverkopen aan iemand anders.

De ‘waarde’ van deze bezittingen is dus vaak heel beperkt, om niet te zeggen nul. Het is dan ook moeilijk om een waarde te kleven op deze activa. Hoeveel ze waard zijn leidt vaak tot discussie en is veelal interpretatie.

BELANGRIJK INZICHT!

Immateriële vaste activa zijn vaak (doch niet altijd) een waardeloos actief

…maar met uitzonderingen

Toch zijn immateriële vaste activa niet altijd waardeloos. Twee gevallen vormen een uitzondering op de regel: merknamen en goodwill.

Merknamen

Het recht om je product onder een bepaalde, alom bekende merknaam te mogen verkopen is soms veel geld waard. Bij overnames betaalt men er dan ook soms een fors bedrag voor.

Goodwill

Het begrip ‘goodwill’ doet wat vreemd aan. De naam doet je misschien denken aan ‘mensen van goede wil’ maar daar heeft het echt niets mee te maken. ‘Goodwill’ is een soort immaterieel vast actief dat vrij vaak voorkomt. Het is een wat abstract begrip. ‘Goodwill’ zit eigenlijk in de hele onderneming ‘verborgen’.

Je kunt goodwill het makkelijkst begrijpen door te kijken wat een onderneming waard is bij overname. Stel dat een onderneming een ander bedrijf overneemt. Hoeveel is het overgenomen bedrijf waard? Je zou kunnen zeggen: de waarde van dat bedrijf is het verschil tussen haar bezittingen (activa) en schulden. Dit noemt men ook wel de ‘boekwaarde’.

Maar dat is een beetje simpel. Een onderneming is vaak veel meer waard dan louter haar boekwaarde. Zo kan een gebouw aan een veel lagere waarde in de boeken staan dan de werkelijke waarde vandaag. Maar ook andere, niet meteen tastbare zaken hebben een zekere waarde. Deze andere zaken noemt men de ‘goodwill’.

Concreet gaat het bijvoorbeeld om het cliënteel, de reputatie en het imago, het opleidingsniveau van het personeel, de gunstige ligging en vestigingsplaats enzovoort. Allemaal zaken met een belangrijke waarde voor het bedrijf, maar ze zijn niet makkelijk te becijferen. Wat is de scholing en know-how van het personeel precies waard?

Bovendien zijn dit ‘vluchtige’ activa. Als een expert van het bedrijf morgen vertrekt en zijn eigen bedrijf start vloeit de ‘waarde’ van zijn kennis meteen weg.

Denk bijvoorbeeld aan het gedurende twintig of dertig jaar zorgvuldig opgebouwd patienteel van een medische praktijk. Of een erg gunstige locatie. Of beter opgeleid personeel dan concurrende bedrijven, wat men ook wel eens het ‘human capital’ noemt. Het zijn allemaal voorbeelden van de ‘goodwill’ van het bedrijf.

Mag je immateriële vaste activa afschrijven?

Afschrijvingen zijn een boekhoudkundig principe. Je spreidt de kosten over verschillende jaren. Zo belast je niet teveel in één klap het resultaat van het eerste boekjaar of het jaar van de investering. Je kan afschrijvingen meestal eenvoudig opvolgen via een goed boekhoudpakket, zoals bijvoorbeeld E-boekhouden.be dat je gratis kan uitproberen.

Mag je immateriële vaste activa afschrijven en activeren? Ja, de meeste ‘intangible assets’ worden systematisch afgeschreven over hun vermoedelijke gebruiksduur. Bijvoorbeeld een licentie voor vijf jaar mag je over vijf jaar afschrijven. Wel is er een maximale termijn van 5 jaar. Goodwill afschrijven of kosten voor ontwikkeling afschrijven mag zelfs voor een langere periode, tot maximaal 10 jaar.

Opgelet: kosten voor onderzoek mag je (al sinds 2016) niet meer afschrijven. Kosten voor ontwikkeling (dit zijn kosten voor de concrete uitvoering van ontwerpen of studies) wél.

In het CBN-advies over de boekhoudkundige verwerking van immateriële vaste activa lees je meer over deze aspecten van dit balansactief.

Interpretatie van immateriële vaste activa

Immateriële vaste activa bekijk je best wat meer in detail tijdens het balanslezen. Staat hier een groot bedrag wees dan op je hoede. Wellicht gaat het om een zo goed als waardeloos actief. Het opnemen van immateriële vaste activa op de balans kan de onderneming een hogere waarde geven, maar dat is soms ‘bij de haren getrokken’. Zo is goodwill bijvoorbeeld vaak moeilijk in te schatten. Bepaalde boeken zoals ‘Balanslezen voor niet-ingewijden’ kunnen je helpen om deze activa (en ook andere) juister te interpreteren.

Grote bedragen? Kijk uit!

Wanneer er veel immateriële vaste activa zijn moet er een belletje gaan rinkelen. Het actief van de onderneming is misschien veel minder fraai dan je eerst dacht. Banken brengen de immateriële vaste activa daarom vaak in mindering van het eigen vermogen bij onderzoek van een lening.

Ook het omgekeerde kan waar zijn. Het eigen vermogen kan er beroerd uitzien. Maar misschien bevat het actief van de balans immateriële vaste activa die juist heel waardevol zijn. Zo kan een dokter zijn goodwill voor een fors bedrag verkopen, of kan het cliënteel van een verzekeringsmakelaar (de ‘klantenportefeuille’) toch wel een grote waarde hebben binnen de onderneming.

Bemerk je een groot bedrag immateriele vaste activa? Dan is het zeker van belang om dit na te vragen of detailcijfers te raadplegen. Alleen zo kun je een juist oordeel over het bedrijf vormen.

Oefening: hoe interpreteer je immateriële vaste activa?

Het bedrag van de immateriële vaste activa ‘op zich’ zegt evenwel weinig. Je moet het bekijken binnen de totale balans. Neem bijvoorbeeld volgende balans:

Dit bedrijf heeft een bedrag van 2.029.188 EUR die mogelijk weinig tot niets waard zijn. Maar is dat problematisch? Om dat in te schatten bekijk je ook de rest van de balans, en met name het eigen vermogen.

Als dit bedrijf een eigen vermogen heeft van 1.000.000 EUR, dan kan een bedrag van 2.029.188 EUR aan immateriële vaste brol (licenties, octrooien, e.d.) enigszins problematisch zijn. Tegenover een eigen vermogen van 1.000.000 EUR staan dan dubbel zoveel activa die eigenlijk niet ‘echt’ een actief zijn want je kan ze aan geen kat verkopen.

Maar het eigen vermogen van dit bedrijf ziet er zo uit:

Dat er in dit bedrijf voor meer dan 2 miljoen EUR aan immateriële vaste activa zit heeft hier weinig belang. Het eigen vermogen is immers veel meer waard. Het is dus geval per geval te bekijken!

BELANGRIJK INZICHT!

Immateriële vaste activa kunnen het eigen vermogen verzwakken of versterken, afhankelijk van de (al dan niet) waarde ervan

Samengevat

• Immateriële vaste activa zijn niet-tastbare activa zoals rechten, licenties, octrooien/patenten, merknamen, software en goodwill.
• Het onderscheid met materiële vaste activa is belangrijk.
• Ze komen onder de vaste activa op de balans.
• De waardering van deze activa kan alle kanten uit. In veel gevallen zijn ze virtueel waardeloos (niet verkoopbaar). In andere gevallen zijn ze juist een heel waardevol en verkoopbaar actief (goodwill).
• Een groot bedrag in de rubriek ‘immateriële vaste activa’ vraagt om bijkomende uitleg en duiding. Je moet het eigen vermogen van de vennootschap hiermee immers in positieve of negatieve zin corrigeren.
• Je mag immateriële vaste activa meestal afschrijven/activeren over maximaal vijf jaar (tien jaar voor goodwill)

Veelgestelde vragen (FAQ) over immateriële vaste activa

Blijf op de hoogte van gelijkaardige interessante artikelen en schrijf je gauw in op onze gratis nieuwsbrief!