Een balans van een bedrijf bestaat uit twee grote onderdelen. De activa zijn de bezittingen van het bedrijf. Het gaat om gebouwen, terreinen, machines, wagens, noem maar op. De passiva tonen ons de financiering van al die activa. Hoe komt het bedrijf aan al die bezittingen? Hoe heeft het die gefinancierd? Binnen die passiva vinden we opnieuw twee grote delen. Een bedrijf kan haar activa financieren met eigen gelden (eigen vermogen) of met vreemde middelen (vreemd vermogen). Maar wat moeten we precies verstaan onder ‘vreemd’ vermogen? En wat zijn de gevolgen van de keuze om te financieren met eigen dan wel vreemd vermogen?
Wat is vreemd vermogen?
Betekenis van vreemd vermogen
De benaming ‘vreemd’ heeft hier geen betekenis van ‘ongewoon’. Het is eigenlijk synoniem voor ‘extern’, ‘buiten het bedrijf’. Met andere woorden: de middelen komen van buiten het bedrijf. Dit in tegenstelling tot het eigen vermogen. Dat komt eerder vanuit het bedrijf zelf, bijvoorbeeld doordat het bedrijf winst (en daardoor dus ook vermogen en middelen) genereert.
Bij vreemd vermogen gaat het om ‘schulden’. Het bedrijf maakt die schulden om haar bezittingen op het actief mee te financieren. Bij eigen vermogen daarentegen financiert het bedrijf de bezittingen op het actief met haar eigen winsten en middelen.
Ontstaan
Er zijn verschillende manieren waarop ‘vreemd’ vermogen kan ontstaan en middelen van buiten het bedrijf de onderneming kunnen binnenkomen.
Meest voor de hand liggend is dat het bedrijf geld gaat lenen bij een bank. Geld van de bank is ‘vreemd vermogen’ van buiten de onderneming, maar staat ter beschikking voor gebruik in het bedrijf.
Plaats op de balans
Het passief van de balans bevat als eerste grote ‘blok’ het eigen vermogen met al zijn onderdelen. Daaronder volgt als tweede luik het ‘vreemd vermogen’. Dit is op zijn beurt weer verder opgedeeld in tal van onderdelen.
Basisstructuur van het vreemd vermogen
Voorzieningen en schulden
Het vreemd vermogen bestaat uit twee grote onderdelen of ‘blokken’:
- Voorzieningen en uitgestelde belastingen
- Schulden
Het tweede blok (de schulden) is het belangrijkste van de twee. Het eerste onderdeel (voorzieningen) is meestal wat minder betekenisvol. Het bevat vaak kleinere bedragen of is zelfs helemaal leeg.
Wat is nu het verschil tussen de twee?
Bij een schuld staat honderd procent vast dat men iemand moet terugbetalen. Men weet ook exact hoeveel men verschuldigd is. Dat is niet zo bij een voorziening. Daar zal MOGELIJK een bedrag aan iemand verschuldigd zijn, maar dat is nog niet honderd procent zeker. En ook het exacte bedrag is nog niet met zekerheid geweten.
Men legt bijvoorbeeld voorzieningen aan naar aanleiding van een hangend juridisch geschil. Een bedrijf zal misschien in de toekomst een bedrag moeten ophoesten, maar alleen indien het de rechtszaak verliest. Andere voorbeelden zijn voorzieningen voor mogelijke herstellingen aan een gebouw, of de aanleg van pensioenvoorzieningen voor het personeel.
Indeling van de schulden
De schulden zijn dan nog eens verder opgedeeld in twee onderdelen:
- Schulden op meer dan één jaar
- Schulden op ten hoogste één jaar
Het verschil blijkt al duidelijk uit de benaming. Schulden op meer dan één jaar lopen nog langer dan de komende twaalf maanden. Schulden op ten hoogste één jaar vervallen in de komende twaalf maanden.
Onthoud:
Wanneer de schuld vervalt bepaalt dus waar de schuld op de balans verschijnt.
Onderdelen van het vreemd vermogen
Drie types schulden
De schulden bestaan op hun beurt weer uit tal van andere kleinere delen (rubrieken). Merk op dat er gelijkenissen zijn. Zowel bij de schulden op meer dan één jaar als de schulden op ten hoogste één jaar komen immers dezelfde drie types schulden terug:
- Financiële schulden
- Handelsschulden
- Overige schulden
Wat is het verschil?
Financiële schulden zijn schulden bij banken. Met andere woorden: je bent bij de bank een schuld (lening) aangegaan en moet die aan de bank terugbetalen.
Handelsschulden zijn schulden bij andere partijen, bijvoorbeeld leveranciers van de vennootschap. De onderneming heeft van haar leverancier een factuur ontvangen, maar moet deze nog betalen. Tot zolang deze niet is betaald blijft dit bedrag een ‘handelsschuld’.
Overige schulden zijn schulden die noch een financiële noch een handelsschuld zijn.
Handelsschulden
Sterk stijgende handelsschulden kunnen een negatief teken zijn. Misschien slaagt de onderneming er niet langer in om haar leveranciers op tijd te betalen. Dit kan negatieve gevolgen hebben. Een niet-betaalde leverancier zal niet alleen op de duur slechtgezind worden, maar kan uiteindelijk beslissen niet langer met dat bedrijf samen te werken. Waarom zou hij nog leveren aan een slechte betaler waar hij te lang op zijn centen moet wachten?
Financiële schulden
Voor financiële schulden is het wat complexer. Hier moet je goed opletten, want deze bevinden zich op drie verschillende plaatsen in de balans. Bovendien tonen die drie rubrieken je ook niet het totale plaatje.
Kapitaal of intresten?
Een eerste zaak om goed in je hoofd te prenten: het bedrag onder de financiële schulden op de balans bevat alleen het kapitaal van de lening. Dus niet de interesten.
De maandelijkse aflossing van een lening bestaat immers niet alleen uit het terug te betalen geleend kapitaal. Een deel van die aflossing bestaat uit intresten op dat geleend kapitaal.
De bank rekent je immers een bepaalde rente aan om je een bedrag te lenen. Als dat niet zo zou zijn verdient de bank geen euro aan de lening. Het is alom bekend dat een bank geen liefdadigheidsinstelling is. Ze heeft dan dus geen enkele reden haar geld aan jou te ontlenen. Want welke zot zou er nu zijn geld aan iemand anders uitlenen, met het risico dat geld nooit meer terug te zien, als hij daar tegelijk ook zelf geen enkel voordeel of baat bij heeft?
De rente compenseert dus het risico van de bank. Stel dat jij op een gegeven moment in de komende twintig jaar het geleend bedrag niet meer kunt terugbetalen. Je verliest je werk, of je wordt ernstig ziek. Dan ziet de bank haar geld niet meer terug. Ze lijdt verlies zonder dat ze er intussen rente aan heeft verdiend.
Welnu, de intresten van die lening vind je niet terug op de balans. Je vindt ze in de resultatenrekening. In de balans zie je alleen het ontleend kapitaal staan.
Positie van het kapitaal binnen het vreemd vermogen
Dat ontleend kapitaal staat ook nog eens op twee verschillende plaatsen.
De rubriek ‘financiële schulden’ onder de schulden op meer dan één jaar is het gedeelte van het ontleend bedrag dat na meer dan één jaar terugbetaald moet worden. Je moet dit echter samen bekijken met de eerste rubriek onder de schulden op ten hoogste één jaar, namelijk de ‘schulden op +1 jaar die vervallen -1 jaar’ (rubriek 42).
Deze rubriek 42 bevat immers het gedeelte van het ontleend bedrag dat in de komende twaalf maanden moet worden terugbetaald. Een bij de bank aangegane lening is op de balans dus opgesplitst over twee verschillende rubrieken:
- Het gedeelte op meer dan één jaar staat in rubriek 17 (kapitaal)
- Het gedeelte dat vervalt in de komende twaalf maanden staat in rubriek 42 (kapitaal)
Rubriek 42 is ook van belang bij het bepalen van de terugbetalingscapaciteit van een onderneming. Want het bevat de schulden die gedurende een jaar moeten kunnen worden betaald vanuit de cash flow. Aan de hand van rubriek 42 gaat een bank na of je bedrijf nog ruimte heeft voor een nieuwe lening of niet.
En daarmee is de kous niet af.
Kortetermijnschulden
Als een lening is opgesplitst over de bovenstaande rubrieken, waarom staat er dan nog een aparte rubriek ‘financiële schulden’ onder de schulden op ten hoogste één jaar (rubriek 43)? Wat zit daar dan in?
Dit zijn vormen van kortetermijnfinanciering. Denk maar aan een kaskrediet of debetfaciliteit waarmee de onderneming onder nul kan gaan op haar rekeningen. Het is de bedoeling dat dergelijke kredietvormen op korte termijn worden terugbetaald en dat de rekening regelmatig terug positief komt. Het is niet de bedoeling dit als een langetermijnfinanciering op meer dan één jaar te gebruiken en je zichtrekening twintig jaar negatief te laten staan, ook al laat de debetfaciliteit op je rekening dat toe.
Overige schulden
Schulden die geen financiële schulden of handelsschulden zijn plaatst men bij de ‘overige schulden’.
Overige schulden kunnen diverse zaken bevatten. In de gepubliceerde balans zie je echter geen detail van deze bedragen. Daarvoor heb je een interne, gedetailleerde jaarrekening van het bedrijf nodig. Als buitenstaander krijg je die echter niet te zien. De bank zal die meestal wel aan het bedrijf vragen voor ze beslist om een lening toe te staan. Want voor je iemand pakweg 500.000 of 1.000.000 EUR geeft wil je wel graag in meer detail weten met wie je te doen hebt.
Voorbeelden van overige schulden zijn schulden ten aanzien van douane of energieleveranciers, maar ook ontvangen borgtochten.
Vaak bevat de rubriek ‘overige schulden’ ook een lening vanwege een bestuurder van de vennootschap. Dit in tegenstelling tot de financiële schulden, waarbij de lening vanwege een bank komt. Met andere woorden: een bestuurder heeft zijn privé-geld uitgeleend aan de vennootschap. Dit creëert wat men noemt een ‘rekening courant passief’. Je vindt ze meestal in rubriek 47/48 van het passief, maar soms ook in de rubriek 178 (als schuld op lange termijn).
Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen
Onder de schulden op ten hoogste één jaar vind je ook de merkwaardige rubriek ‘schulden met betrekking tot belastingen’. Wat zit daar in?
Denk bijvoorbeeld aan nog te betalen loon, te betalen RSZ of vakantiegelden. Als deze rubriek plots fors oploopt kampt het bedrijf misschien met betalingsmoeilijkheden. Er kan echter ook een andere reden zijn. Trek er dus ook niet te vlug negatieve conclusies uit.
Overlopende rekeningen
De laatste rubriek helemaal onderaan het vreemd vermogen zijn de overlopende rekeningen. Deze rubriek gebruikt men om schulden tussen twee boekjaren te spreiden en te laten ‘overlopen’ van het ene jaar naar het andere. Bijvoorbeeld omdat een deel van de schuld het huidige boekjaar betreft, maar een ander deel volgend boekjaar.
Belang van het vreemd vermogen
Het belang van het vreemd vermogen zal je intussen duidelijk zijn. Het is even belangrijk als dat andere grote blok van het passief: het eigen vermogen. Een goed evenwicht tussen eigen en vreemd vermogen is belangrijk. Een bedrijf dat alles op eigen vermogen financiert is niet zo slim bezig. Maar alles op vreemd vermogen bekostigen is misschien nog erger. Het kan leiden tot een buitensporige schuldgraad en de solvabiliteit van het bedrijf verzwakken.
Schuldgraad
Het vreemd vermogen bepaalt natuurlijk de schuldgraad van de onderneming. Een bedrijf met teveel schulden is minder gezond dan een bedrijf met weinig schulden. Wat niet wil zeggen dat een bedrijf geen externe schulden mag aangaan. Zolang dit maar binnen de perken blijft en geen buitensporige schuldgraad wordt. Het is immers nog altijd beter om in het bedrijf te investeren met externe middelen dan helemaal niet te investeren.
Een schuldgraad van 40% of 50% is laag. Loopt deze op tot 80 of 90% begint het ‘veel’ te worden. Sommige bedrijven hebben echter een schuldgraad van meer dan 100%. Bij dergelijke hoge schuldgraden kan men spreken van ‘ongezond’ en eerder gevaarlijk.
Solvabiliteit en vreemd vermogen
Hoe meer schulden een bedrijf opstapelt, hoe lager de solvabiliteit van het bedrijf. Door de schulden af te bouwen en de schuldgraad te verminderen kan men dus de solvabiliteit van het bedrijf verhogen.
Bronnen
BUYSE, I. & DEKEYSER, M., “Balanslezen voor niet-ingewijden”, Roularta, 2011.
VAN DE WOESTEYNE, I., “Boekhoudrecht in essentie”, Intersentia, 2017.
ROEGIERS, E., “Financiële analyse”, Kluwer Opleidingen, 2016.