Materiële vaste activa zijn de vaakst voorkomende vaste activa. Ze vormen een belangrijke rubriek op het actief van de balans. Hier vind je immers de waardevolste bezittingen van een bedrijf: gebouwen, machines en nog veel meer. Je zou dit ook wel de ‘echte’ vaste activa van een onderneming kunnen noemen. Hoezo, zijn de andere dan niet echt? Toch wel, maar het gaat hier meestal om activa met meer belang en een hogere waarde dan pakweg financiële of immateriële vaste activa. Welke soorten bestaan er? En hoe beoordeel je deze balansrubriek zo goed mogelijk?
Wat zijn materiële vaste activa?
Materiële vaste activa zijn een van de drie deelrubrieken van het grote blok ‘vaste activa’. Dit staat op het actief van de balans bovenaan, tegenover het blok ‘vlottende activa’ eronder.
Het verschil tussen beide zit hem in hoelang ze in het bedrijf aanwezig blijven. Vlottende activa zijn maar kort in het bedrijf: ze komen en gaan, van dag tot dag. Vaste activa blijven daarentegen vaak langer dan één jaar in het bedrijf. De onderneming is er bovendien ook eigenaar van. Men spreekt ook wel van ‘fixed assets’ of ‘non-current assets’.
Er zijn drie soorten vaste activa:
- Immateriële vaste activa
- Materiële vaste activa
- Financiële vaste activa
Waarin verschillen de materiële activa van die andere vaste activa? Wel, ze zijn ‘tastbaar’. Met andere woorden, je kunt ze aanraken. Je kunt bijvoorbeeld aan een gebouw of machine gaan voelen en tasten. Kleine kanttekening: doe dit wel wanneer niemand je ziet, want het komt misschien wat raar over op voorbijgangers die misschien het gekkenhuis verwittigen.
Bij andere vaste activa zoals immateriële vaste activa of financiële vaste activa ligt het anders. Die activa zijn abstract. Je kan ze dus niet aanraken of vastpakken.
Voorbeelden van materiële vaste activa
België
Onder de materiële vaste activa vind je op een Belgische balans:
- Terreinen en gebouwen
- Installaties, machines en uitrusting
- Meubilair en rollend materieel
- Leasing en soortgelijke rechten
- Overige materiële vaste activa
- Activa in aanbouw en vooruitbetalingen
Nederland
Op Nederlandse balansen zijn de materiële vaste activa als volgt samengesteld:
- bedrijfsgebouwen en -terreinen
- machines en installaties
- andere vaste bedrijfsmiddelen
- vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering en vooruitbetaald op materiële vaste activa
- niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbaar
In werkelijkheid heeft een bedrijf natuurlijk nog veel meer materiële activa. Maar het moet gaan om waardevolle goederen. Ze mogen bovendien niet vlug verslijten. Materiële bezittingen met nauwelijks waarde zoals balpennen, perforators of nietjesmachines staan dan ook nooit op een balans.
Plaats op de balans
België
Op Belgische balansen vind je de materiële vaste activa onder rubriek 22/27 op het actief van de balans. Ze zijn het tweede onderdeel van de vaste activa. In balansen van voor 2016 ziet het er soms nog wel wat anders uit:
In oudere balansen van voor 2016 waren de materiële vaste activa pas het derde onderdeel van de vaste activa. Toen hoorden de oprichtingskosten immers ook nog tot de vaste activa.
Nederland
Op Nederlandse balansen zijn materiële vaste activa de tweede rubriek binnen de vaste activa, bovenaan het actief:
Terreinen en gebouwen (bedrijfsgebouwen)
De hoogste bedragen onder de materiële activa vindt je meestal in de rubriek ‘terreinen en gebouwen’. Welke onroerende goederen tref je hier zoal aan?
Het moet gaan om terreinen en gebouwen :
- waarvan de onderneming eigenaar is
- gebruikt bij het uitoefenen van de activiteiten van het bedrijf
Met andere woorden: alle andere gebouwen horen hier niet thuis! Denk bijvoorbeeld aan een gebouw waarvan het bedrijf wel eigenaar is, maar dat aan een ander bedrijf verhuurd werd. In dat geval gebruikt men het dus niet voor de eigen activiteit. Waar boek je die andere onroerende goederen dan wel? Heel eenvoudig: onder de ‘overige materiële vaste activa’.
Boekwaarde is geen marktwaarde
Het cijfer bij ‘terreinen en gebouwen’ is de boekwaarde, of met andere woorden: de historische aankoopprijs min de al geboekte afschrijvingen.
Die kan sterk verschillen van de huidige marktwaarde. Een gebouw dat men vijftien jaar geleden kocht voor pakweg 200.000 EUR is vandaag misschien 300.000 of zelfs 350.000 EUR waard. De rubriek ‘terreinen en gebouwen’ geeft dus niet altijd een juist beeld van de waarde van de activa. Dat geldt trouwens ook voor andere soorten materiële vaste activa. Het bedrag op de balans is de boekwaarde, maar de echte waarde kan hoger of lager liggen.
Afschrijvingen
Bovendien kan een bedrijf materiële vaste activa ook afschrijven. Men legt de investering dan niet volledig ten laste van één jaar, maar spreidt ze over verschillende boekjaren. Over hoeveel jaren? Dat hangt dan weer af van de economische levensduur. Zo gaat een gebouw natuurlijk veel langer mee dan een machine. Daarom kan je een gebouw over een langere periode afschrijven dan een machine.
Door de afschrijvingen zal je zien dat de balansrubriek jaar na jaar wat verder daalt. Het is interessant om te weten hoe afschrijvingen precies werken.
Er bestaat wel een uitzondering. Gebouwen kan je afschrijven, terreinen en gronden niet.
Onthoud:
“Terreinen en gronden kan je niet afschrijven”
De afschrijvingen zorgen dus vaak voor een vreemd, tegengesteld effect op de materiële vaste activa in de loop der jaren:
“De boekwaarde op de balans daalt jaar na jaar, terwijl de marktwaarde vaak jaar na jaar stijgt”
Bij gebouwen speelt dit effect het meest. Op andere materiële vaste activa zoals machines zie je dit minder. Een machine veroudert nu eenmaal en slijt door gebruik. Ze wordt dus niet meteen meer waard met de tijd.
Installaties, machines (en uitrusting)
De naam van deze rubriek spreekt voor zich. Het gaat om machines gebruikt voor de activiteit van het bedrijf. Ook hier is het van belang dat de onderneming er ook echt eigenaar van is.
Meubilair en ander rollend materieel
Op Belgische balansen vind je ook de subrubriek ‘meubilair en ander rollend materieel’. Denk hierbij aan kantoormeubelen zoals bureaus en kasten.
Ook hier moet het bedrijf eigenaar zijn van dat meubilair op de balans. Het bedrijf moet deze ook gebruiken bij het uitoefenen van haar activiteit.
Leasing en soortgelijke rechten
Een wat eigenaardig materieel vast actief is leasing. Waarom? Om materiële vaste activa op de balans te kunnen boeken moet je er in principe eigenaar van zijn. Maar bij leasing ben je geen eigenaar van het gekochte goed. Je ‘huurt’ gedurende een aantal jaar een wagen, machine of materiaal van de leasingmaatschappij of bank en zij blijven eigenaar. Op het einde van de leasing heb je een aankoopoptie. Voor een bepaald percentage, bijvoorbeeld 15% van het investeringsbedrag, kan je na afloop het goed alsnog kopen. Dat is niet verplicht, het is een ‘optie’.
Leasing on-balance
Opgelet: je vindt op de balans alleen financiële leasings terug. Dit zijn leasings met een aankoopoptie van maximaal 15%. Dit noemt men ook ‘on-balance leasing’. Is er geen aankoopoptie op het einde van de leasing, of ligt de aankoopoptie hoger dan 15%, kan de leasing niet op de balans verschijnen.
Leasing off-balance
Bedraagt de aankoopoptie meer dan 15% spreekt men ook wel van renting of operationele lease. Dergelijke leasing vindt je niet op de balans, maar alleen in de kosten op de resultatenrekening (winst- en verliesrekening). Daarom noemt men dit soort lease ook wel ‘off-balance leasing’.
Zie je op het actief van de balans een bedrag in de post ‘leasing’? Dan zal je ook op het passief van de balans een bedrag terugvinden bij de ‘leasingschulden’.
Overige materiële vaste activa
In deze deelrubriek zitten de materiële vaste activa die niet in de vorige balansposten thuishoren. Een paar voorbeelden:
- Gebouwen waarvan de onderneming wel eigenaar is maar die ze niet zelf gebruikt voor haar activiteit
- Niet langer gebruikte materiële vaste activa
- Inrichtingskosten van gehuurde gebouwen (onder bepaalde voorwaarden)
Interpretatie van de materiële activa
Hoe moet je de rubriek materiële vaste activa nu beoordelen?
Op het eerste zicht lijkt het logisch: hoe meer materiële activa, hoe beter. Want hoe meer bezittingen het bedrijf heeft hoe steviger haar actief is.
Daar zit zeker een kern van waarheid in. Een bedrijf met een eigen gebouw is bijvoorbeeld wat solider dan een bedrijf zonder eigen gebouwen.
Toch zegt deze rubriek niet alles.
Grootte van het bedrijf
Grote bedrijven hebben meestal meer materiële vaste activa dan een kleinhandel. Ook de activiteit van het bedrijf speelt natuurlijk een rol. Zijn er veel machines nodig? Is een gebouw nodig? Voor sommige activiteiten heb je gewoon weinig of geen materiële vaste activa nodig. Denk maar aan consulting of adviesverlening.
Leeftijd
Ook de leeftijd van het bedrijf speelt mee. Een pas gestart bedrijf heeft misschien ook net nieuwe machines gekocht. Een wat ouder bedrijf daarentegen heeft deze machines intussen al voor een groot stuk afgeschreven. Hierdoor heeft het oudere bedrijf haast vanzelf onder ‘machines en uitrusting’ een lager bedrag op de balans.
Automatisatie
In sommige bedrijven is er ook meer automatisering dan in andere. Hoe meer de productie is geautomatiseerd, hoe groter natuurlijk de investering in machines en installaties.
Financieringsvorm
Tenslotte speelt ook de manier waarop men zich financiert een rol. Een bedrijf kan een klassieke lening aangaan bij een bank. In dat geval vind je het materieel vast actief ook terug bij de activa op de balans. Maar bij sommige kredietvormen kan je investeren in machines of gebouwen zonder dat dit op je balans verschijnt. Denk maar aan leasing ‘off-balance’ met een aankoopoptie van meer dan 15%. Als je de balans bekijkt lijkt het alsof het bedrijf geen eigen gebouw heeft. Maar de werkelijkheid is misschien anders. Alleen vindt je in dat geval het actief alleen in de kosten in de resultatenrekening (of winst- en verliesrekening) terug en niet op de balans.
Zoals meestal bij balanslezen is dus ook voor materiële vaste activa een genuanceerde aanpak de beste. Interpreteer de rubrieken zo neutraal mogelijk en vorm niet te snel je (eigen) oordeel, maar toets het aan de werkelijkheid.