De immateriële vaste activa zijn een van de vreemdste balansrubrieken. De naam zegt het zelf: ze zijn ‘immaterieel’ en dus ‘niet tastbaar’. Dit in tegenstelling tot de ‘materiële vaste activa’ zoals een gebouw, machine of voertuig. Hoe moeten we ons deze activa concreet voorstellen? En vooral: hoe moet je de waarde van deze activa beoordelen? Met de immateriële activa kun je alle kanten op. In de meeste gevallen zijn ze zo goed als waardeloos. Toch is dat wat kort door de bocht, want soms gaat het echt wel om een verkoopbaar actief. Tref je op de balans een aanzienlijk bedrag in de rubriek ‘immateriële vaste activa’ kan je tijdens het balanslezen dus best nagaan waar het écht om gaat.
Wat zijn immateriële vaste activa?
Definitie
Immateriële vaste activa vinden we terug onder de vaste activa op de actiefzijde van de balans. Concreet gaat het om ‘niet tastbare activa’. Denk bijvoorbeeld aan:
- intellectuele of commerciële rechten van het bedrijf
- vergunningen
- licenties
- octrooien
- patenten
- concessies
- merken
Andere voorbeelden zijn het recht om een bepaald product te verkopen of merknaam te gebruiken, of het recht om grondstoffen te ontginnen in een bepaald gebied. Al deze zaken behoren tot de activa van het bedrijf, maar het gaat om niet tastbare zaken.
Plaats op de balans in België en Nederland
In Belgische balansen vind je ze in rubriek 21, in Nederland in rubriek A.I.
Een belangrijk verschil tussen Belgische en Nederlandse balansen zit in de oprichtingskosten. In Nederland vallen deze gewoon samen met bovengenoemde zaken onder de immateriële vaste activa. In België behoren kosten van oprichting niet tot de immateriële vaste activa maar nemen ze een eigen rubriek in op de balans, boven de vaste activa.
Wijzigingen sinds 2016
De Europese Richtlijn 2013/34/EU van 26 juni 2013, ook wel bekend als de nieuwe “Boekhoudrichtlijn”, werd door een wet en KB uit 2015 omgezet in Belgisch recht. Dit bracht ook wijzigingen mee voor de immateriële vaste activa.
In België mocht je tot 2015, net als in Nederland trouwens, ook de kosten voor onderzoek en ontwikkeling onder de immateriële vaste activa boeken, activeren en afschrijven. Vooral in sectoren met hoge kosten voor onderzoek en research kon het bedrag al gauw hoog oplopen. Denk maar aan de pharmaceutische industrie, elektronica of informatica.
Sinds 1 januari 2016 mogen in België geen kosten voor onderzoek op de balans voorkomen. Je kan ze dus ook niet meer activeren en afschrijven. De kosten voor ontwikkeling daarentegen mag je nog steeds als een immaterieel vast actief boeken, activeren en afschrijven.
Het verschil tussen de onderzoeksfase en ontwikkelingsfase is echter niet altijd even duidelijk en zou tot heel wat discussie kunnen leiden. Je doet er daarom goed aan om het advies van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen hierover grondig te lezen. Zo krijg je inzicht in hun standpunt en visie.
Zijn deze activa iets waard?
De immateriële vaste activa zijn een dubbeltje op hun kant en om een aantal redenen een ‘problematisch’ actief. In de meeste gevallen zijn deze activa niets waard, want in geval van een faillissement kan je deze zaken niet te gelde maken. Zo zijn licenties en octrooien gebonden aan het bedrijf dat ze kreeg. Je kan ze niet zomaar doorverkopen aan iemand anders. De ‘waarde’ van deze bezittingen is dus vaak heel beperkt, om niet te zeggen nul. Het is ook moeilijk om een waarde te kleven op deze activa. Hoeveel ze waard zijn leidt vaak tot discussie en is veelal interpretatie.
De uitzonderingen: merknamen en goodwill
Toch zijn immateriële vaste activa niet altijd waardeloos. Twee gevallen vormen een uitzondering op de regel.
Merknamen
Het recht om je product onder een bepaalde, alom bekende merknaam te mogen verkopen is soms veel geld waard. Bij overnames betaalt men er dan ook soms een fors bedrag voor.
Goodwill
Het begrip ‘goodwill’ doet wat vreemd aan. De naam doet je misschien denken aan ‘mensen van goede wil’ maar daar heeft het echt niets mee te maken. ‘Goodwill’ is een soort immaterieel vast actief dat vrij vaak voorkomt. Het is een wat abstract begrip. ‘Goodwill’ zit eigenlijk in de hele onderneming ‘verborgen’.
Je kunt goodwill het makkelijkst begrijpen door te kijken wat een onderneming waard is bij overname. Stel dat een onderneming een ander bedrijf overneemt. Hoeveel is het overgenomen bedrijf waard? Je zou kunnen zeggen: de waarde van dat bedrijf is het verschil tussen haar bezittingen (activa) en schulden. Dit noemt men ook wel de ‘boekwaarde’.
Maar dat is een beetje simpel. Een onderneming is vaak veel meer waard dan louter haar boekwaarde. Zo kan een gebouw aan een veel lagere waarde in de boeken staan dan de werkelijke waarde vandaag. Maar ook andere, niet meteen tastbare zaken hebben een zekere waarde. Deze andere zaken noemt men de ‘goodwill’.
Concreet gaat het bijvoorbeeld om het cliënteel, de reputatie en het imago, het opleidingsniveau van het personeel, de gunstige ligging en vestigingsplaats enzovoort. Allemaal zaken met een belangrijke waarde voor het bedrijf, maar ze zijn niet makkelijk te becijferen. Wat is de scholing en know-how van het personeel precies waard? Bovendien zijn dit ‘vluchtige’ activa. Als een expert van het bedrijf morgen vertrekt en zijn eigen bedrijf start vloeit de ‘waarde’ van zijn kennis meteen weg.
Denk bijvoorbeeld aan het gedurende twintig of dertig jaar zorgvuldig opgebouwd patienteel van een medische praktijk. Of een erg gunstige locatie. Of beter opgeleid personeel dan concurrende bedrijven, wat men ook wel eens het ‘human capital’ noemt. Het zijn allemaal voorbeelden van de ‘goodwill’ van het bedrijf.
Mag je immateriële vaste activa afschrijven?
Afschrijvingen zijn een boekhoudkundig principe. Je spreidt de kosten over verschillende jaren. Zo belast je niet teveel in één klap het resultaat van het eerste boekjaar of het jaar van de investering. Op die manier kan je materiële vaste activa afschrijven over de periode van hun economische levensduur. Denk maar aan een gebouw of een wagen.
Mag je ook immateriële vaste activa afschrijven en activeren? Ja! Wel is er een maximale termijn van 5 jaar. Gaat het om goodwill of kosten voor ontwikkeling mag je zelfs afschrijven over hoogstens 10 jaar.
Immateriële vaste activa bij balanslezen
Immateriële vaste activa bekijk je best wat meer in detail tijdens het balanslezen. Vind je hier een groot bedrag wees dan op je hoede. Wellicht gaat het om een zo goed als waardeloos actief. Het bedrijf kan een mooi eigen vermogen hebben. Maar wanneer er veel immateriële vaste activa zijn moet er een belletje gaan rinkelen. Het actief van de onderneming is misschien veel minder fraai dan je eerst dacht. Banken brengen de immateriële vaste activa daarom vaak in mindering van het eigen vermogen bij onderzoek van een lening.
Ook het omgekeerde kan waar zijn. Het eigen vermogen kan er beroerd uitzien. Maar misschien bevat het actief van de balans immateriële vaste activa die juist heel waardevol zijn. Zo kan een dokter zijn goodwill voor een fors bedrag verkopen, of kan het cliënteel van een verzekeringsmakelaar (de ‘klantenportefeuille’) toch wel een grote waarde hebben binnen de onderneming.
Bemerk je een groot bedrag immateriele vaste activa? Dan is het zeker van belang om dit na te vragen of detailcijfers te raadplegen. Alleen zo kun je een juist oordeel over het bedrijf vormen.
Wat moet je zeker onthouden?
- Immateriële vaste activa zijn niet tastbaar: rechten, licenties, octrooien, merknamen, …
- De waarde van deze activa kan alle kanten uit. In veel gevallen zijn ze virtueel waardeloos (niet verkoopbaar). In andere gevallen zijn ze juist een heel waardevol en verkoopbaar actief (goodwill).
- Een groot bedrag in de rubriek ‘immateriële vaste activa’ vraagt om bijkomende uitleg en duiding. Je moet het eigen vermogen van de vennootschap hiermee immers in positieve of negatieve zin corrigeren.
- Je mag immateriële vaste activa afschrijven/activeren over maximaal vijf jaar (tien jaar voor goodwill)
Heb je na het lezen van dit artikel een beter zicht op hoe je met immateriële vaste activa moet omgaan? Laat het ons weten in een reactie!